طلبه با ورود به طلبگی، از میان خدمات مختلف اجتماعی، «خدمات فرهنگی (آموزشی ـ پرورشی) مربوط به حوزة دین» را برگزیده است؛ ثبت نام در حوزة علمیه به معنی اعلام آمادگی برای حضور در صف مقدم حرکت‏های تعلیمی و تربیتی در گسترة آموزه‏های اسلامی است. طلبه به عنوان یک عنصر فرهنگی، از فهرست طولانی نیازهای انسان، مهم‌ترین نیاز، یعنی نیاز به وحی و معنویت را برگزیده است تا با همّت، مجاهدت و پایداری، این نیاز تودة انسان‌ها را تأمین کند.

انّ العُلَماءَ وَرَثَةُ الأنبیاءِ[20]؛

دانشمندان دین وارثان حرکت پیامبران هستند.

عالمان دین را 6نبی مکرم اسلام جانشینان خود خوانده و برای آنان دعا کرده است:

رَحِمَ اللهُ خُلَفائی.. . الّذینَ یحیونَ سُنّتی وَ یعَلّمونَها عِبادَ اللهِ[21]؛

خداوند جانشیان مرا رحمت کند؛ آنان که سنت مرا زنده نگاه می‏دارند و آن را به بندگان خدا می‏آموزند.

بدین ترتیب، طلبه هرگز نمی‏تواند فارغ از خلأها و آسیب‏های اجتماعی و بدون توجه به انحرافات فکری و احتیاجات فرهنگی، روزگار بگذراند. طلبه براساس هویت تعریف شده صنفی خود، باید در قبال خدمات فراوانی که از دستان پر مهر اجتماع دریافت می‏دارد، صادقانه و پر تلاش به آنان خدمت کند؛ آیات خدا را تلاوت کند. دین، کتاب و حکمت را به آنان بیاموزد و در تهذیب و تزکیه نفوس بکوشد؛

یتلوا عَلَیهِم آیاتِک وَ یعَلّمُهُمُ الکتابَ وَ الحِکمَةَ وَ یزَکیهِم[22]؛

و هر چه توان طلبه در ارائه چنین خدماتی بیشتر باشد، ارزش اجتماعی او بیشتر است.

پیش از این گفتیم که هر انسان، در قبال مسئولیتی که در اجتماع بر دوش دارد، باید دو گام بزرگ بردارد: نخست انتخاب یک خدمت مؤثر اجتماعی، متناسب با توان خود که بهرة فراوانی به جامعه بشری ارزانی دارد. دوم ارتقای سطح کیفیت این خدمات، تا اندازه ممکن.

طلبه در انتخاب مسیر اصلی و ترجیح حوائج معنوی و فرهنگی بر حوائج مادی، بسیار خوش سلیقه عمل کرده و شاهراه حرکت خود را به درستی برگزیده؛ از این رو در گام نخست، موفق بوده است؛ اکنون وظیفه دارد تا در گام دوم، کارآمدی خود را افزایش و حوزة تأثیر خود را در موضوعی که برگزیده گسترش بخشد.

شخصیت‏های بزرگ ـ حوزوی یا غیر حوزوی ـ که در سلوک روحانی و خودسازی معنوی موفق بوده‏اند، ولی گوشة عزلت گزیده و به جهت ناتوانی، از انجام خدمات فرهنگی و اجتماعی طفره رفته‏اند، گنجینه‏های پنهان و ذخایر خاموشی هستند که تنها نیمی از راه را پیموده‏اند؛ آنان محیط اطراف خود را روشن نمی‏کنند، گرهی از کار مردم نمی‏گشایند و باری از دوش جامعه بر نمی‏دارند. اینها گرچه موفق 4ارزش‏های فردی فراوانی اندوخته، اما نخست اینکه در تأمین رضای خدا و امام عصر نبوده‏اند و سپس الگوی کاملی برای طراحی سیمای آینده طلبه نیستند. الگوی کامل طلبه باید هر سه ویژگی «عالم»، «ربانی»، و «کارآمد» را با هم داشته باشد و به گونه‏ای باشد که اگر از میان امت اسلامی برود ضایعه‏ای جبران‏ناپذیر بر پیکر اجتماع وارد آید. یعنی وجود او چنان برای جامعه پر فایده و ارزشمند باشد که جای خالی او را هیچ چیز دیگر پر نکند.

ما قَبَضَ اللهُ تَعالی عالِماً مِن هذِهِ الأمّة إلا کانُ ثَغرةً فی الاسلامِ، لاتَسُدُّ ثُلمَتُهُ إلی یومِ القِیامَةِ. [23]

خدای تعالی جان عالِمی از این امت را نمی‏گیرد مگر آنکه شکافی در اسلام پدید آید که تا روز قیامت پر نمی‏گردد.

فرمودند: العِلمُ حَیاةُ الاسلامِ 6پیامبر خدا وَ عِمادُ الدّینِ.[24]

دانش مایه حیات اسلام و نگه دارندة ایمان است.

همچنین فرمودند:

مَن طَلَبَ باباً مِنَ العِلمِ لِیُحییَ بِهِ الاسلامَ کانَ بَینَهُ وَ بَینَ الأنبِیاءِ دَرَجَةً فِی الجَنَّةِ.[25]

هرکس باب علمی جستجو کند تا اسلام را به آن زنده گرداند، میان او و پیامبران در بهشت تنها یک درجه فاصله باشد.

نیز نقل شده است: عُلَماءُ 7از امام صادق شیعَتِنا مُرابِطونَ بِالثَّغرِ الَّذی یَلی إبلیسُ وَ عَفاریتُهُ یَمنَعونَهُم عَنِ الخُروجِ عَلی ضُعَفاءِ شیعَتِنا وَ عَن أن یتَسَلّطَ عَلَیهِم إبلیسُ وَ شیعَتُهُ.[26]

دانشمندان شیعه پاسداران مرزی هستند که ابلیس و شیاطین به آن نزدیک می‏شوند و آنها را از حمله و تسلط بر شیعیان ضعیف باز می‏دارند.

زکریا بن آدم که از اصحاب خاص ائمه اطهار است طی نامه‌ای به امام رضا (ع) می‌نویسد که من اراده کرده‌ام از شهر خارج شوم، زیرا اهل سفاهت و نادانان در آن فراوان شده‌اند. حضرت او را از این تصمیم بازداشتند و فرمودند:

لاتَفعَل فَإنَّ أَهلَ قُم يُدفَعُ عَنهُم بِكَ كَما يُدفَعُ عَن أَهلِ بَغدادَ بِأبي الحَسَن (ع‏).[27]

این کار را نکن، زیرا بلا از اهل قم به واسطه تو دفع می‌گردد؛ همان گونه که بلا از اهل بغداد به واسطه پدرم امام کاظم (ع) دفع می‌شد.

بنابراین وجود عالمان دین باید موجب سرزندگی اسلام و حفاظت ایمان باشد و اگر این فایده بر وجود آنان مترتب نشود علم مورد رضای را نیاموخته‏اند. 6پیامبر