1- احترام به كودكان

پيامبر گرامي اسلام (ص) همواره به كودكان احترام مي گذاشت و ديگران را نيز به اين امر سفارش ميكرد. از سخنان آن حضرت است كه فرمود: فرزندان خود را گرامي بداريد و با آداب نيكو با آنها معاشرت كنيد.يكي از فلسفه هاي اصلي احترام به كودكان كه در اسلام به آن سفارش شده، پرورش به“ عزت نفس“ آنهاست.

2- انتخاب نام نيكو و شايسته براي فرزند

يكي از كاركردهاي انتخاب  نام شايسته براي كودك، آن است كه شخصيت كودك گرامي داشته شود و كودك ، خود را محترم و ارزشمند بداند، محتوا و مفهوم نام كودك، باعث ايجاد نوعي نگرش درا او از شخصيت خود مي شود و مي كوشد كه همان گونه باشد. در اسلام ، انتخاب نام نيكو از وظايف والدين و يك از حقوق فرزند بر پدر و مادر شناخته شده است . پيامبر گرامي اسلام در اين باره مي فرمايد:"يكي از حقوق فرزند برپدر اين است كه براي او نام نيكو برگزيند و او را نيكو تربيت كند.”

اهميت نامگذاري فرزند به حدي است كه سفارش شده ، حتي پيش ازتولد فرزند، براي وي نام مناسب برگزيده شود. حضرت علي (ع) مي فرمايد: “فرزندان خود راپيش از ولادتشان نامگذاري كنيد و اگر نمي دانيد فرزندتان پسر است يا دختر،؛ نامي برايش برگزينيد كه مناسب دختر و پسر باشد؛ زيرا ( اگر به دنيا آمد، به همان نام ياد مي كنيد و اگر مرده متولد شد) روز قيامت شما را ملاقات مي كند و به پدرش مي گويد : چرا براي من نام ننهادي؟ مگر پيامبر خدا (ص) نوة خود را قبل از تولد ، محسن نام ننهاده بود؟در برخي روايات آمده است كه رسول خدا (ص) نام هاي ناپسند كودكان را تغيير مي داد.

3- ابراز محبت به كودكان

يكي از راههاي كه باعث مي شود افراد ، احساس ارزشمندي كنند، اباز محبت به آنان است. محبت عامل بسيار نيرومندي در شكل گيري شخصيت در تمام دوره هاي رشد است؛ اما اين نياز در دورة كودكي اهميت و حساسيت بيشتري دارد ، به گونه اي كه شكل گيري و رشد شخصيت رواني كودك به ارضاي اين نياز منوط است. از اين رو ، در آموزه هاي ديني ، توجه ويژه اي به آن شده و از محبت به كودكان، به بهترين اعمال، وسيله رحمت الهي و عبادت ياد شده و پيامبر گرامي اسلام (ص) مكرر به محبت فرزند سفارش كرده است:

-"كودكان را دوست بداريد و با آنان مهرباني كنيد و هرگاه به آنان وعده داديد به وعدة خود عمل كنيد؛ زيا آنان شما را روزي دهندة خود مي دانند.”

-” خداوند بيامرزد بنده اي كه فرزندش را بر نيكي و سعادتش ياري كند؛ به اين كه به وي احسان كند و با او رفتار دوستانه داشته باشد و به تعليم و تربيتش بپرادزد. محبت به كودكان، سيرة رسول خدا و امامان (ع) بوده است.”

محبت به كودك گسترة وسيعي دارد. يكي از مصاديق آن، دست كشيدن به كودك و بوسيدن اوست. در روايات آمده است:

       - فرزندان خود را ببوسيد؛ يزرا براي هر بوسه درجه اي در بهشت خواهيد داشت كه فاصلة هر درجه تا درجة ديگر 500 سال راه است.

      - هر كس فرزند خود را ببوسد ، خداوند براي او نيكويي مي نويسد.

 4- رعايت عدالت و مساوات بين فرزندان

در زمينة رعايت عدالت بين فرزندان، از رسول خدا چنين روايت شده است:

ميان فرزندانتان به عدالت رفتار كنيد ؛ همان گونه كه دوست داريد ديگران در نيك و لطف با شما عدالت داشته باشند.

     -  عدالت در بوسيدن:

بوسيدن كودك نشانة مهر و محبت و رمز احترام به اوست. از نظر اسلام ، در اين باره نيز تبعيض روا نيست. در روايت آمده است: رسول خدا به فردي كه دو فرزند داشت و يكي از آن دو را بوسيد و ديگري را نبوسيد، فرمود : چرا بين آن دو مساوات را رعايت نكردي ؟

     - عدالت در هديه دادن به كودكان

هديه، اگر چه اغلب كالاي مادي است، از مهر و محبت هديه دهنده و احترا م گذاشتن او به فرد حكايت دارد. نعمان بن بشير از پيامبر (ص) روايت مي كند:

بين فرزندان خود در دادن هديه به عدالت رفتار كنيد ؛ همان گونه كه دوست داريد آنان نيز در نيكي و لطف و محبت به شما عدالت  داشته باشند.

5- سلام كردن به كودكان

يكي ديگر از عوامل و زمينه هايي كه باعث احساس ارزشندي در كودك مي شود و اسلام بر ان تأكيد كرده ، سلام كردن به كودكان است. پيامبر گرامي اسلام در اين باره فرموده است : 5 چيز را تا هنگام مرگ ترك نخواهم كرد … تا اينكه پنجمين عمل را سلام كردن به كودكان( براي اينكه سنتي باشد  و پس از من باقي بماند )معرفي فرمود.

رسول خدا  (ص) خود به اين سيره پايبند بود و هميشه آن را رعايت مي كرد. انس بن مالك مي گويد: ما كودك بوديم كه پيامبر (ص) بر ما گذشت و فرمود: سلام بر شما كودكان.

6- عدم افراط در سرزنش و تنبيه كودك

تنبيه و سرزنش بيش از حد كودك ، باعث تحقير و درهم شكستن شخصيت او مي شود و اين نگرش و برداشت در او ايجاد مي شود كه موجود بي ارزش و غير مفيد است. چه بسا كودك، بر اساس اين تصور از خود، به ابراز رفتارهاي ناهنجار پرداخته ، مي كوشد آنگونه كه والدين او را ارزيابي كرده اند، همان گونه باشد؛ بدين سبب، امير مؤمنان(ع) مي فرمايد:

زياده روي در ملامت ، آتش لجاجت را شعله ور مي كند .

آنچه دربارة نقش خانواده در ايجاد و تربيت عزت نفس در كودكان بيان شد ،شامل معلمان و مربيان نيز مي شود كه پس از خانواده، نقش مهمي درشكل دهي و تكوين شخصيت كودك دارند.

7- عدم تبعيض بين فرزندان دختر و پسر

پيامبر (ص) فرمود:

هر كه دختري داشته باشد و به او آزار نرساند و بي احترامي نكند و پسرش را بر او مقدم ندارد، خداوند او را وارد بهشت مي كند.

8- عيبجويي نكردن از كودكان

هشام ابن عروه از پدر خود نقل مي كند كه روزي مردي در حضور پيامبر (ص) به سبب عملي كه فرزندش انجام داده بود ، از او عيبجويي كرد. رسول خدا (ص) ناراحت شد و به وي فرمود: فرزندت تيري از تير هاي تيردان توست. يعني فرزندت ذخيرة آيندة توست و تو با توهين به شخصيت او، هم به خود ضربه   مي زني و هم كسي را تضعيف مي كني و بي مقدار مي سازي كه در آينده به تو ياري خواهد رساند و پشتيبان تو خواهد بود.

9- خطاب نيكو به فرزندان

از ديگر دستورهاي اسلامي براي احترام و تكريم كودكان ، آن است كه از دوران كودكي آنان را با اوصاف و لقب هاي نيكو و شايسته صدا بزنند.  صدا كردن كودك با اين قبيل اسم ها و لقب ها افزون بر تشديد روابط عاطفي، شخصيت آنان را به خوب بودن و احساس ارزشمندي تشويق مي كند. رسول خدا (ص) فرمود: پيش از آن كه لقب ها (ي زشت) به فرزندانتان غلبه يابد،  لقب ها و كنيه ها (ي خوب ) بر آنان بگذاريد و با القاب نيكو خطاب كنيد.

شيوه هاي پرورش و تقويت عزت نفس فرزندان در دورة نوجواني و جواني

اولياء و مربيان در مراحل بعدي رشد نيز نقش و مسئوليت مهم در ايجاد و تربيت عزت نفس نوجوان و جوانان بر عهده دارند. والدين با استفاده از روشهاي ذيل مي توانند به فرزندان جوان و نوجوانشان احترام بگذارند و عزت نفس را در آنان ايجاد و تقويت كنند:

1- مشورت با فرزندان

يكي از اصولي كه والدين دربارة نوجوانان بايد رعايت كنند، مشورت با آنهاست. مشورت باعث ميشود كه نوجوان احساس شادي و ارزشمندي كند و خود را در نظام خانواده سهيم، مفيد و كارا بداند. دربارة اهميّت مشورت همين بس كه سوره اي از قرآن به همين نام آمده (شوري) و افزون بر آن خداوند، پيامبر (ص) را به مشورت با مؤمنان امر مي كند (آل عمران،159) .پيامبر(ص) درباره مشورت با نوجوانان مي فرمايد:

فرزند در هفت سال اول زندگي ، آقا ( و سرور پدر و مادر) است، در هفت سال دوم، بندة فرمانبردار، و در هفت سال سوم، وزير خانواده ( و مشاور  پدر و مادر) است. امام صادق (ع) فرمود:فرزند خودت را هفت سال آزاد بگذار بازي كند، وهفت سال او را با آداب و روش هاي مفيد و لازم تربيت كن و در هفت سال دوم مانند يك رفيق صميمي مصاحب و ملازمش باش و به شخصيت او احترام بگذار.

            2 - واگذاري مسئوليت به فرزندان

يكي از راههاي ايجاد عزت نفس و تقويت آن در نوجوانان و جوانان، سپردن مسئوليت به آنهاست . پيامبر (ص) در مواردي از قبيل انتخاب اسامه بن زيد به فرماندهي سپاه ، به انسان ها آموخت كه در صورت توانايي و لياقت ، بايد نوجوانان و جوانان را در انجام امور سهيم و از اين طريق،  اصل     ” خود مسئولي"را در آنها تقويت كرد.

3- تعميق باورهاي اعتقادي و آموزش احكام و معارف اسلامي

 آگاهي هاي درست و متناسب با نيازهاي نوجوانان درزمينة خود شناسي، خدا شناسي ، اخلاق و معارف اسلامي، نقش مهمّي را در سرنوشت آيندة آنان  ايفا مي كند؛ زيرا اساس شخصيت انسان را انديشة او مي سازد و اگر اين انديشه بر آگاهي هاي مستند و مستدل ديني مبتني باشد، فرد زندگي آگاهانه و هدفمند را در پيش گرفته ، به اصول اخلاقي و ارزش هاي ديني وفاردار خواهد بود . از   اين رو، آموزش اخلاق و معارف اسلامي به نوجوانان در روشنگري ذهن آنان و ايجاد زير ساخت هاي عزت نفس بسيار اهميت دارد .

ياد معاد، محرك نيرومند است كه نوجوانان را نه تنها به سوي ارزشهاي انساني هدايت مي كند ، بلكه استعداد آنان را براي به عهده گرفتن مسئوليت رفتار خود و توجه به اصل” خود مسئولي” شكوفا مي سازد؛ زيرا آنان به اين باور مي رسند كه بايد در جهان آخرت از عهدة پاسخگويي به اعمال خوب و بد خود بر آيند و نيز مي آموزند كه بايد خود، منبع كاميابي و سعادت دنيايي و آخرتي خويشتن باشند. در پرتو اعتقاد به معاد، روح صداقت و درستكاري در انسان پرورش  مي يابد و زندگي هدفدار و با معنا مي شود.

روايات فراواني از معصومان (ع) وارد شده كه فرزندان خود را به آگاهانه زيستن مي خواندند و مسير و هدف زندگي را براي آنان تبيين مي كردند. امير مؤمنان (ع) در نامه اي خطاب به  فرزندش امام حسن مجتبي (ع) مي نويسد:

فرزندم! پيش رويت راهي مشقت بار و طولاني و به شدت هراس آور است كه تو را از آن گريزي نخواهد بود؛ پس چاره اي نيست جز آن كه خوب  پيش بيني كني و توشة خود را اندازه گيري و سبك بار باشي . هرگز كوله بار سنگين تر از توانت بر دوش مگير تا بر تو سنگيني نكند…

بدان كه نزول تو سرانجام يا در بهشت يا در جهنم است؛ بنابراين ، براي خويش پيش از رسيدنت به آن جهان وسايلي مهيا ساز و منزل را پيش از رفتنت  آماده كن ؛ زيرا پس از مرگ ، عذر پذيرفته نمي شود و راه بازگشتي به دنيا نيست.

يكي از پيام هاي تربيتي اين روايات به والدين، اين است كه فرزندان خود را با مسائل و موضوعات ديني و اعتقادي آشنا كنند و هدف زندگي را براي آنان بازگويند تا فرزندان از همان دوران كودكي و نوجواني زندگي آگاهانه را در پيش گيرند.

صفحات: 1· 2