مقدمه
همه ما هر روزدر معابر و خیابان ها شاهد حضور کودکانی هستیم که با ظاهری ژولیده و غبار آلود با دسته های گل ، اسباب بازی ، دستمال برای پاک کردن شیشه ماشین و …. به طرف انبوه ماشین ها حرکت می کنند . تا شاید فقط یک یا دو ماشین با چانه زدن گلی بخرند و دستمالی بر روی شیشه ماشینی کشیده شود . گاهی این کودکان متکدی و دست فروش را روی پل عابر پیاده ، کنا رپیاده رو و یا سایر مکان ها ی پر رفت و آمد به گونه های متفاوت می بینیم .
این عارضه منحصر به کشور ما نیست . از کوچه های غبار آ لود افغانستان تا خیبان های پر زرق و برق نیو یورک این پدیده شوم وجود دارد و به نام کودک خیابانی شناخته شده است ؛ معمول ترین آسیب اجتماعی که تقریبا نتایج یکسان و مشابهی دارد .

کودک خیابانی کیست ؟
بر اساس قوانین جمهوری اسلامی ایران کودکان خیابانی : « فرد کمتر از 18 سال تمام است که به صورت محدود یا نامحدود در خیابان به سر می برد ؛ اعم از کودکی که هنوز با خانواده خود تماس دارد و از سر پناه بر خوردار است یا کودکی که خیابان را خا نه خود می داند و رابطه او با خانواده به حداقل رسیده است و یا اساسا چنین ارتباطی وجود ندارد . »
وجه مشخص دیگر این کودکان گذراندن وقت زیاد در خیابا ن ا ست . خیابان منبع اولیه برای معاش این گروه محسوب می شود . و نشانگر این است که به طور شایسته و مطلوب توسط بزرگ سالان نگهداری نمی شود . بیشتر این کودکان یا دارای یک والد – پدر و مادر – و یا شاهد حضور نا پدری یا نا مادری در خانه هستند . در حالت های بعدی می توان از کودکانی نام برد که بی سر پرست هستند و یا در مراکز شبانه روزی بهزیستی نگه داری می شوند .
در کشور ما دسته بندی کودکانی که در خیابان حضور دارند به صورت زیر است :
1- کودکان بد سر پرست                      2- کودکان بی سرپرست                             3- کودکان بزه کار
4- کودکان کار                                5- کودکان مبتلا به بیماری های صعب العلاج ، کودکان روانی و یا معلول
6- کودکانی که با پدر خود زندگی می کنند                                                      7- کودکانی که با مادر خود زندگی می کنند
8- کودکانی که با خواهر یا برادر خود زندگی می کنند                                       9- کودکانی که با ناپدری و یا نا مادری خود زندگی می کنند 
10- کودکان اتباع بیگانه که خود در سه گروه قرار می گیرند :
*اتباع بیگانه دارای کارت  یا برگه اقامت از مراجع قانونی و صاحب صلاحیت
* اتباع بیگانه دارای فاقد  کارت  یا برگه اقامت از مراجع قانونی و صاحب صلاحیت
*کودکانی که پدرشان از اتباع کشور های بیگانه – به خصوص افغانستان – و مادرشان ایرانی بوده ، ولی چون ازدواج شان ثبت نشده است ، شناسنامه ندارد .
تحقیقات در مورد کودکان خیابانی ایران
دلایل زیادی برای کار و زندگی کودکان در خیابان وجود دارد . برخی از این علل عبارتند از :
فقر ، از هم پاشیدگی خانواده ، سوء مصرف مواد و الکل توسط والدین ، کودک آ زاری ، نیاز به در آمد کار کودک ، از دست دادن والدین به سبب حوادث و بیماری ها و …….
دوران کودکی برای هر شخصی مهم ترین مقطع زندگی او است و تمکام رفتار ها  ،باور ها ارزش ها ، عقاید ، ترس ها ، نفرت ها ،
و غیره در همین دوران در ذهن او شکل می گیرد و در تمام طول زندگی همراه اوست . خیلی از انسان ها پس از سالیان دراز هنوز از چیز هایی که در بچگی از آنها می ترسیدند ، وحشت دارند و آن چنان در ذهنشان جای گرفته که تا آخر عمر دست و پای آنها را می بندد و مانند سدی مانع رسیدنشان که آرزو هایشان می شود .
پس عوامل موثر در پیدایش و گسترش پدیده کودکان خیابانی عبارتند از :
فقر و عقب ماندگی اقتصادی خانواده
محیط نامناسب خانوادگی
آ سیب پذیری خانواده
اعتیاد
مهاجرت
بنابراین با شناخت عوامل موثر در پیدایش کودکان خیابانی برای پیش گیری از حضور کودکان در خیابان لازم است که بر نامه ریزی های انجام گیرد که در اینجا به برخی از آنها اشاره می کنیم :
1- مرحله اول شناسایی و جذب : مدد کاران می توانند گروه سیار تشکیل دهند و به شناسایی این کودکان بپردازند و چنان که امکان باز گشت به منزل برایشان فراهم  است اقدام کنند . در غیر این صورت آنان را به موسسه های مربوطه هدایت کنند .
2-  مرحله طبقه بندی کودکان : در این مرحله مدد کاران با همکاری روان پزشکان ، روان شناسان ، پزشکان و مشاوران حقوقی می توانند کودکان را طبقه کنند که برای این کار اقداماتی ضروری است از جمله : تشکیل پرونده ، بازدید از منزل و ارتباط با خانواده کودک ( در صورت داشتن خانواده ) ، پی گیری درمان جسمی  کودک  همراه با پزشک ، پی گیری برای حضانت کودکان با همکاری مشاور حقوقی موسسه و از طریق داد گستری 
3- مرحله ساماندهی کودکان : در این مرحله مدد کاران اجتماعی باید در نظر داشته باشندکه بهترین ارجاع باز گشت به خانواده است اما اگر وضع خانواده به گونه ای است که صلاحیت نگهداری از کودک را ندارد ، باید از ارجاع به خانواده پرهیز کنند چون احتمال  فرار مجدد  وجود دارد .
در مرحله ساماندهی مدد کار اجتماعی باید خدماتی را پیش نها د کند از جمله اینکه :
فراهم کردن زمینه نگهداری کودکان توسط مراکز دولتی  ، فراهم کردن آموزش کلاسیک ( سواد آموزی ) از طریق آموزش و پرورش ، فراهم کردن زمینه آموزش مهارت های زندگی و مقابله با مشکلات به منظور کاهش آسیب های اجتماعی و خطر ها در این کودکان  ، فراهم کردن زمینه استفاده از برنامه های فرهنگی ، تفریحی و ورزشی  ، عرضه خدمات بهداشتی و در مانی و ….
با توجه به مطالب فوق باید توجه به عواقب این پدیده که شامل بزه کاری ، سرقت ، اختلال شخصیتی و … می شود تلاش شود تا شناختی بهتر از این کودکان حاصل گردد.
در حال حاضر این پدیده از شهر های بزرگ مانند : تهران ، اصفهان ، شیراز ، مشهد و به شهر های کوچک نیز سرایت پیدا کرده است و در صورت عدم برنامه ریزی  دقیق شاهد آسیب های اجتماعی این پدیده خواهیم بود .